Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

Το 2017 συνεχίστηκε η εφαρμογή και εκτέλεση της προγραμματικής περιόδου θεματικού αναπροσανατολισμού, ανάπτυξης και δραστηριοποίησης του ΠΙΟΠ, η οποία δρομολογήθηκε κατά το 2014. Η εφαρμογή υλοποιήθηκε στη βάση της κεφαλαιοποίησης της εμπειρίας και τεχνογνωσίας του, όπως αυτή θεμελιώθηκε κατά τα προηγούμενα έτη λειτουργίας του και της συσσωρευμένης εμπειρίας από την έως τώρα εφαρμογή του προγράμματος.

Ενσωματώνοντας τη δυναμική που αναπτύσσεται, κυρίως μέσω:

1. Α) του νέου ΕΣΠΑ 2014-2020,
2. Β) του Προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής,
3. Γ) του Προγράμματος «Ορίζοντας 2020»,
4. Δ) του Προγράμματος «INTERREG 2014-2020» και «BALKAN-MED 2014-2020»,
5. E) του Προγράμματος Δράσης της UNESCO,

και συμπεριλαμβάνοντας το περιβάλλον στους καταστατικούς του στόχους, το ΠΙΟΠ παρακολουθεί στενά τις προοπτικές που διανοίγονται στους τομείς του πολιτισμού και του περιβάλλοντος, στην Ελλάδα και διεθνώς.

Μέσα στο 2017, το Ίδρυμα συνέχισε την ποιοτική λειτουργία του Δικτύου Μουσείων του, φιλοξενώντας 182 δράσεις ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης και 532 τακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, 14 εκθέσεις, 166 λοιπές πολιτιστικές δράσεις και 133 συνεργασίες με τρίτους φορείς.

Τα εννέα Μουσεία του Δικτύου του ΠΙΟΠ υποδέχθηκαν 314.844 επισκέπτες (270.771 Έλληνες και 44.073 από το εξωτερικό). Επισημαίνεται ότι, παρά την οικονομική κρίση (και τη συνεπαγόμενη κρίση στον πολιτισμό), τα Μουσεία του ΠΙΟΠ είχαν αύξηση 43,2% στον αριθμό των επισκεπτών σε σύγκριση με το 2016 ενώ παράλληλα καταγράφηκε περαιτέρω βελτίωση στην αποδοχή των Μουσείων από τις τοπικές κοινωνίες.

Βασικός θεματικός άξονας του Πολιτιστικού Ιδρύματος είναι και η προστασία, ανάδειξη και μελέτη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ίδρυμα έχει υποστηρίξει επιστημονικά και συμβάλλει καθοριστικά στις δύο πρώτες εγγραφές στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.

Πρόκειται για: α) την τεχνογνωσία της Μαστιχοκαλλιέργειας Χίου, η οποία αποτελεί την πρώτη εθνική υποψηφιότητα στοιχείου που καταχωρίζεται στον Κατάλογο, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στην ετήσια συνεδρίασή της (Παρίσι, 24-28 Νοεμβρίου 2014) και β) την Τηνιακή Μαρμαροτεχνία, η οποία καταχωρίστηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο από τη Γενική Διάσκεψη της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στην 10η ετήσια συνεδρίασή της (Ναμίμπια, 30 Νοεμβρίου-4 Δεκεμβρίου 2015).

Τα δύο αυτά στοιχεία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας παρουσιάζονται σε δύο Μουσεία του Δικτύου του ΠΙΟΠ, στο Μουσείο Μαστίχας Χίου και στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τήνου. Με αυτόν τον τρόπο, το ΠΙΟΠ συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και στη στήριξη των τόπων που φιλοξενούν τα Μουσεία του Δικτύου του. Για το λόγο αυτό, σε αναγνώριση της προσφοράς του στην προώθηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας και την ανάδειξη του πολιτιστικού κεφαλαίου της, το ΠΙΟΠ έλαβε διαπίστευση από τη Γενική Διάσκεψη των Κρατών-Μελών της Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς προκειμένου να λειτουργεί γνωμοδοτικά και συμβουλευτικά ως προς το Διακυβερνητικό Συμβούλιο της Σύμβασης. Παράλληλα, στα Μουσεία του Ιδρύματος υλοποιήθηκαν 23 εξειδικευμένες δράσεις, με στόχο την προώθηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο κοινωνικός ρόλος των μουσείων είναι πολύπλευρος. Εκτός από βασικοί φορείς προβολής των πολιτιστικών αγαθών, καλούνται να ευαισθητοποιήσουν το κοινό και να διαφυλάξουν την πολιτιστική κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Επιπλέον, τα μουσεία συνεισφέρουν στην οικονομία των περιοχών που τα φιλοξενούν.

Η οικονομική επίδραση δεν περιορίζεται μόνο στη δραστηριότητα κατά την κατασκευή κτηριακών εγκαταστάσεων και στις θέσεις εργασίας που αφορούν στο προσωπικό ενός. Δημιουργούνται εισοδήματα και απασχόληση στους κλάδους που συμμετέχουν στην αλυσίδα εφοδιασμού του μουσείου με αγαθά και υπηρεσίες. Επιπλέον, τα εισοδήματα που δημιουργούνται άμεσα ή έμμεσα κατευθύνονται στην κατανάλωση, προκαλώντας επιπλέον δραστηριότητα στο σύνολο της οικονομίας. Τέλος, η λειτουργία χώρων πολιτισμού συμβάλλει στην αναβάθμιση της εικόνας της ευρύτερης περιοχής και προσελκύει επισκέπτες, οδηγώντας σε αύξηση του τουρισμού και της ζήτησης για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται στις συγκεκριμένες περιοχές.

Στο πλαίσιο ειδικής έρευνας που διεξήγαγε το ΠΙΟΠ, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Μελετών (ΙΟΒΕ), σχετικά με την κοινωνική και οικονομική επίδραση των μουσείων του Ιδρύματος σε τοπικό επίπεδο, προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία που καταδεικνύουν και ποσοτικοποιούν την επίδραση τους στις τοπικές κοινωνίες που τα φιλοξενούν.

Το μέγεθος και η σημασία της συμβολής των μουσείων για τις τοπικές κοινωνίες αναδεικνύονται ιδιαίτερα αν ληφθούν υπόψη και τα οικονομικά χαρακτηριστικά των περιοχών στις οποίες αυτά λειτουργούν. Ειδικότερα, με εξαίρεση τα Ιωάννινα και τον Βόλο, τα περισσότερα μουσεία βρίσκονται εκτός των αστικών κέντρων της χώρας, σε δήμους με πληθυσμό μικρότερο των 100 χιλ. κατοίκων. Επιπλέον, οι 8 από τους 9 δήμους με μουσεία ΠΙΟΠ έχουν χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο και χαμηλότερο αριθμό απασχολουμένων ανά χίλιους κατοίκους.

Η συμβολή των μουσείων στην οικονομία συνδέεται με τη δυνατότητά τους να προσελκύουν επισκέπτες. Επισημαίνεται ότι, παρά τη δυσχερή οικονομική συγκυρία (και τη συνεπαγόμενη κρίση στον πολιτισμό), τα Μουσεία του ΠΙΟΠ σημειώνουν επί συναπτά έτη αύξηση στον αριθμό των επισκεπτών τους. Το 2016 περίπου 220 χιλ. άτομα επισκέφτηκαν τα μουσεία του ΠΙΟΠ, σημειώνοντας αύξηση κατά 14,25% σε σχέση με το 2015, ενώ το 2017 ο αριθμός αυτός αυξήθηκε κατά 43,2% σε σχέση με το 2016, ξεπερνώντας τα 314 χιλ. άτομα.

Το 2016, το ΠΙΟΠ ανέθεσε στο ΙΟΒΕ μελέτη για την οικονομική και κοινωνική επίδραση της λειτουργίας των Μουσείων του στις τοπικές κοινωνίες. Χρησιμοποιώντας το μοντέλο εισροών/εκροών Leontief, διαμορφωμένο κατάλληλα για τα οικονομικά δεδομένα, τις κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές οικονομικές και διοικητικές δομές, κατέληξε σε μία μεθοδολογία υπολογισμού των άμεσων, έμμεσων, προκαλούμενων και καταλυτικών επιδράσεων της λειτουργίας των μουσείων ΠΙΟΠ στις τοπικές κοινωνίες.

Τα αποτελέσματα της μελέτης αποδεικνύουν και ποσοτικοποιούν αυτήν την συνεισφορά σε συγκεκριμένους τομείς:

- αύξηση της τουριστικής δαπάνης στις αντίστοιχες περιοχές της χώρας (για το 2016 κατ’ ελάχιστον €5,5 εκατ., με την συντηρητική εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων, και έως €11,3 εκατ., με την πιο αισιόδοξη εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων).

- επίδραση της δραστηριότητας των μουσείων στο ΑΕΠ της χώρας (για το 2016: χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι καταλυτικές επιδράσεις, πλησιάζει τα €4,3 εκατ., ενώ σε όρους απασχόλησης ανέρχεται στο ισοδύναμο 103 θέσεων εργασίας. Στη συντηρητική εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων, η συνολική συμβολή των μουσείων στο ΑΕΠ της Ελλάδας υπερβαίνει τα €13,4 εκατ., ενώ στην αισιόδοξη εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων φτάνει τα €23 εκατ.).

- συμβολή των μουσείων στην απασχόληση (για το 2016: με βάση τη συντηρητική εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων ανέρχεται στο ισοδύναμο 345 θέσεων εργασίας. Στην πιο αισιόδοξη εκτίμηση, η συνολική επίδραση στην απασχόληση πλησιάζει το ισοδύναμο 600 θέσεων εργασίας).

Βάσει των ανωτέρω στοιχείων, και με δεδομένη την αυξητική τάση της επισκεψιμότητας στα Μουσεία του Δικτύου του ΠΙΟΠ, αναμένεται τα ποσά που αναφέρονται να παρουσιάσουν ανάλογη αυξητική τάση τα επόμενα έτη.

Τέλος, τα μουσεία συνεισφέρουν στην οικονομία της χώρας και κατά τη διάρκεια της κατασκευής τους. Με πιο πρόσφατο παράδειγμα το νέο μουσείο Αργυροτεχνίας, η συνολική επίδραση της κατασκευής του στην οικονομία του Δήμου Ιωαννιτών έφτασε τα €7,8 εκατ. σε όρους ΑΕΠ, ενώ στο σύνολο της χώρας ανήλθε σε €10,6 εκατ. Αντίστοιχα, σε όρους απασχόλησης η κατασκευή του μουσείου οδήγησε στην δημιουργία συνολικά 236 θέσεων εργασίας στα Ιωάννινα. Αντίστοιχα, η συνολική επίδραση στην απασχόληση στο σύνολο της χώρας ανήλθε στις 284 θέσεις εργασίας.

Το Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ λειτουργεί σε υλοποίηση συναφούς καταστατικού στόχου του Ιδρύματος συμβάλλοντας στην εταιρική υπευθυνότητα του Ομίλου Πειραιώς σε ζητήματα διαφάνειας και κοινωνικής επιρροής. Το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ διατηρεί αρχεία σημαντικών ελληνικών τραπεζών, τις οποίες απορρόφησε ο Όμιλος Πειραιώς στο παρελθόν, καθώς και αρχεία φορέων και επιχειρήσεων που συνδέθηκαν μ’ αυτές στη διάρκεια του ιστορικού τους βίου. Φυλάσσει 7 αρχεία τραπεζών, 5 αρχεία κρατικών οικονομικών οργανισμών, 55 αρχεία επιχειρήσεων, 4 ιδιωτικά αρχεία, 3 αρχεία συλλογικών σωμάτων.

Στόχος της λειτουργίας του Ι.Α. ΠΙΟΠ είναι η ανάπτυξη ενός αρχειακού οργανισμού που να λειτουργεί με τα υψηλότερα οργανωτικά και λειτουργικά πρότυπα και να διακρίνει πολλαπλές ομάδες αποδεκτών καθιστάμενος διαρκώς προσβάσιμος και ελκυστικός και προωθώντας προς αυτές την αξία διατήρησης της μνήμης των κοινωνιών μέσω των αρχειακών πηγών. Επιδιώκοντας την ορθή διάχυση της δημόσιας ιστορίας και την ενδυνάμωση της ιστορικής κουλτούρας, το Αρχείο απευθύνεται, πέραν της ερευνητικής και της ακαδημαϊκής κοινότητας, στην εκπαιδευτική και καλλιτεχνική κοινότητα, το προσωπικό του Ομίλου Πειραιώς, την τοπική κοινωνία αλλά κυρίως στο ευρύτερο κοινό, προσφέροντας ολοκληρωμένες υπηρεσίες κατά την τελευταία τετραετία παρέχονται διά της υλοποίησης στο Ι.Α. ΠΙΟΠ ενός πολυσχιδούς φάσματος εκδηλώσεων. Οι δράσεις που αναπτύσσονται στο Ι.Α ΠΙΟΠ το καθιστούν βασικό χώρο έρευνας και φιλοδοξούν να το εγγράφουν διαρκώς στον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι ωφελούμενοι από τη λειτουργία του Ι.Α. ΠΙΟΠ κατά το 2017 ανέρχονται στους 4.715 (ερευνητές και γενικό κοινό διαφόρων κατηγοριών, καταγεγραμμένων βάσει των συστημάτων επιβεβαίωσης κρατήσεων στις δράσεις και ικανοποίησης χρηστών του Αρχείου).

Η Βιβλιοθήκη ΠΙΟΠ περιλαμβάνει συλλογές βιβλίων οι οποίες προέρχονται από βιβλιοθήκες ελληνικών τραπεζών που απορροφήθηκαν από τον Όμιλο Πειραιώς. Αριθμεί περίπου 59.000 τίτλους ελληνικών και ξενόγλωσσων βιβλίων καθώς και πάνω από 132.000 τεύχη περιοδικών εκδόσεων, ενώ εμπλουτίζεται συνεχώς εξυπηρετώντας την ερευνητική και εκπαιδευτική κοινότητα. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει τίτλους στα πεδία έρευνας και δραστηριοποίησης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, αλλά και γενικότερα του Ομίλου Πειραιώς, όπως βιομηχανική αρχαιολογία, οικονομική και κοινωνική ιστορία, ιστορία της τεχνολογίας, γεωτεχνικά και περιβαλλοντικά θέματα, μουσειολογία, πολιτιστική διαχείριση, ανθρωπολογία, λαογραφία, εθνολογία, καθώς και χρηματοοικονομικά, τραπεζικά και οικονομικά θέματα, αγροτική οικονομία και πολιτική.

Στο αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης παρέχεται σύνδεση wifi και ελεύθερη πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων που περιέχουν επιστημονικά ευρήματα ολοκληρωμένων ερευνητικών προγραμμάτων του ΠΙΟΠ: (α) Πληροφορίες για την τεχνολογία από Αρχεία και Βιβλιοθήκες της Βενετίας (καρπός ερευνητικού προγράμματος με θέμα την τεχνολογία στις ελληνικές περιοχές υπό βενετική κυριαρχία, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας), (β) Ελληνικά μουσικά όργανα (καρπός ερευνητικού προγράμματος σε συνεργασία με το Τμήμα Μουσικής Εικονογραφίας της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ).

Οι χρήστες της Βιβλιοθήκης μπορούν να έχουν πρόσβαση σε τμήμα του καταλόγου της ηλεκτρονικά, να επισκεφτούν το χώρο της και να συμμετέχουν στις δράσεις που οργανώνει (σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, θεατρικές παραστάσεις, εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες). Η Βιβλιοθήκη ΠΙΟΠ είναι δανειστική για το προσωπικό του Ομίλου Πειραιώς, ενώ έχει διευρυνθεί η υφιστάμενη συνεργασία της με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Καλλιθέας, ώστε η δεύτερη να δανείζει στους υπαλλήλους του Ομίλου.

Στη Βιβλιοθήκη ΠΙΟΠ λειτουργεί επίσης Παιδικό Τμήμα με κλασικά και νεότερα παραμύθια, νεανικά και παιδικά μυθιστορήματα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, καθώς και βιβλία γενικότερου ενδιαφέροντος και εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, είναι στη διάθεση των μικρών φίλων της Βιβλιοθήκης, ηλικίας τεσσάρων έως δώδεκα ετών. Στο Παιδικό Τμήμα της Βιβλιοθήκης υλοποιούνται επίσης τα μόνιμα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος από υπάλληλο της Βιβλιοθήκης (31 υλοποιήσεις). Η Βιβλιοθήκη στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της και συμμετέχοντας ενεργά στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής της, διοργανώνει ποικίλες εκδηλώσεις, σε συνεργασία με άλλους φορείς. Η Βιβλιοθήκη του ΠΙΟΠ συμμετέχει στο Δίκτυο Οικονομικών Βιβλιοθηκών (ΔΙ.Ο.ΒΙ.) [Hellenic Economic Library Network (H.E.LI.N.)].

Ο συνολικός αριθμός των επωφελούμενων από τη Βιβλιοθήκη ΠΙΟΠ για το 2017 (αναγνώστες, απομακρυσμένοι χρήστες, δανεισμοί, εκπαιδευτικά προγράμματα, μικρής εμβέλειας δράσεις και συνεργατικές δράσεις) ξεπερνά τα 10.000 άτομα, παιδιά και ενήλικες.