Ο κοινωνικός ρόλος των μουσείων είναι πολύπλευρος. Εκτός από βασικοί φορείς προβολής των πολιτιστικών αγαθών, καλούνται να ευαισθητοποιήσουν το κοινό και να διαφυλάξουν την πολιτιστική κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Επιπλέον, τα μουσεία συνεισφέρουν στην οικονομία των περιοχών που τα φιλοξενούν.
Η οικονομική επίδραση δεν περιορίζεται μόνο στη δραστηριότητα κατά την κατασκευή κτηριακών εγκαταστάσεων και στις θέσεις εργασίας που αφορούν στο προσωπικό ενός. Δημιουργούνται εισοδήματα και απασχόληση στους κλάδους που συμμετέχουν στην αλυσίδα εφοδιασμού του μουσείου με αγαθά και υπηρεσίες. Επιπλέον, τα εισοδήματα που δημιουργούνται άμεσα ή έμμεσα κατευθύνονται στην κατανάλωση, προκαλώντας επιπλέον δραστηριότητα στο σύνολο της οικονομίας. Τέλος, η λειτουργία χώρων πολιτισμού συμβάλλει στην αναβάθμιση της εικόνας της ευρύτερης περιοχής και προσελκύει επισκέπτες, οδηγώντας σε αύξηση του τουρισμού και της ζήτησης για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται στις συγκεκριμένες περιοχές.
Στο πλαίσιο ειδικής έρευνας που διεξήγαγε το ΠΙΟΠ, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Μελετών (ΙΟΒΕ), σχετικά με την κοινωνική και οικονομική επίδραση των μουσείων του Ιδρύματος σε τοπικό επίπεδο, προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία που καταδεικνύουν και ποσοτικοποιούν την επίδραση τους στις τοπικές κοινωνίες που τα φιλοξενούν.
Το μέγεθος και η σημασία της συμβολής των μουσείων για τις τοπικές κοινωνίες αναδεικνύονται ιδιαίτερα αν ληφθούν υπόψη και τα οικονομικά χαρακτηριστικά των περιοχών στις οποίες αυτά λειτουργούν. Ειδικότερα, με εξαίρεση τα Ιωάννινα και τον Βόλο, τα περισσότερα μουσεία βρίσκονται εκτός των αστικών κέντρων της χώρας, σε δήμους με πληθυσμό μικρότερο των 100 χιλ. κατοίκων. Επιπλέον, οι 8 από τους 9 δήμους με μουσεία ΠΙΟΠ έχουν χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο και χαμηλότερο αριθμό απασχολουμένων ανά χίλιους κατοίκους.
Η συμβολή των μουσείων στην οικονομία συνδέεται με τη δυνατότητά τους να προσελκύουν επισκέπτες. Επισημαίνεται ότι, παρά τη δυσχερή οικονομική συγκυρία (και τη συνεπαγόμενη κρίση στον πολιτισμό), τα Μουσεία του ΠΙΟΠ σημειώνουν επί συναπτά έτη αύξηση στον αριθμό των επισκεπτών τους. Το 2016 περίπου 220 χιλ. άτομα επισκέφτηκαν τα μουσεία του ΠΙΟΠ, σημειώνοντας αύξηση κατά 14,25% σε σχέση με το 2015, ενώ το 2017 ο αριθμός αυτός αυξήθηκε κατά 43,2% σε σχέση με το 2016, ξεπερνώντας τα 314 χιλ. άτομα.
Το 2016, το ΠΙΟΠ ανέθεσε στο ΙΟΒΕ μελέτη για την οικονομική και κοινωνική επίδραση της λειτουργίας των Μουσείων του στις τοπικές κοινωνίες. Χρησιμοποιώντας το μοντέλο εισροών/εκροών Leontief, διαμορφωμένο κατάλληλα για τα οικονομικά δεδομένα, τις κεντρικές, περιφερειακές και τοπικές οικονομικές και διοικητικές δομές, κατέληξε σε μία μεθοδολογία υπολογισμού των άμεσων, έμμεσων, προκαλούμενων και καταλυτικών επιδράσεων της λειτουργίας των μουσείων ΠΙΟΠ στις τοπικές κοινωνίες.
Τα αποτελέσματα της μελέτης αποδεικνύουν και ποσοτικοποιούν αυτήν την συνεισφορά σε συγκεκριμένους τομείς:
- αύξηση της τουριστικής δαπάνης στις αντίστοιχες περιοχές της χώρας (για το 2016 κατ’ ελάχιστον €5,5 εκατ., με την συντηρητική εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων, και έως €11,3 εκατ., με την πιο αισιόδοξη εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων).
- επίδραση της δραστηριότητας των μουσείων στο ΑΕΠ της χώρας (για το 2016: χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι καταλυτικές επιδράσεις, πλησιάζει τα €4,3 εκατ., ενώ σε όρους απασχόλησης ανέρχεται στο ισοδύναμο 103 θέσεων εργασίας. Στη συντηρητική εκτίμηση των
καταλυτικών επιδράσεων, η συνολική συμβολή των μουσείων στο ΑΕΠ της Ελλάδας υπερβαίνει τα €13,4 εκατ., ενώ στην αισιόδοξη εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων φτάνει τα €23 εκατ.).
- συμβολή των μουσείων στην απασχόληση (για το 2016: με βάση τη συντηρητική εκτίμηση των καταλυτικών επιδράσεων ανέρχεται στο ισοδύναμο 345 θέσεων εργασίας. Στην πιο αισιόδοξη εκτίμηση, η συνολική επίδραση στην απασχόληση πλησιάζει το ισοδύναμο 600 θέσεων εργασίας).
Βάσει των ανωτέρω στοιχείων, και με δεδομένη την αυξητική τάση της επισκεψιμότητας στα Μουσεία του Δικτύου του ΠΙΟΠ, αναμένεται τα ποσά που αναφέρονται να παρουσιάσουν ανάλογη αυξητική τάση τα επόμενα έτη.
Τέλος, τα μουσεία συνεισφέρουν στην οικονομία της χώρας και κατά τη διάρκεια της κατασκευής τους. Με πιο πρόσφατο παράδειγμα το νέο μουσείο Αργυροτεχνίας, η συνολική επίδραση της κατασκευής του στην οικονομία του Δήμου Ιωαννιτών έφτασε τα €7,8 εκατ. σε όρους ΑΕΠ, ενώ στο σύνολο της χώρας ανήλθε σε €10,6 εκατ. Αντίστοιχα, σε όρους απασχόλησης η κατασκευή του μουσείου οδήγησε στην δημιουργία συνολικά 236 θέσεων εργασίας στα Ιωάννινα. Αντίστοιχα, η συνολική επίδραση στην απασχόληση στο σύνολο της χώρας ανήλθε στις 284 θέσεις εργασίας.